پایان نامه بررسی فقهی و حقوقی اشتباه در موضوع عقد
پایان نامه بررسی فقهی و حقوقی اشتباه در موضوع عقد
پایان نامه بررسی فقهی و حقوقی اشتباه در موضوع عقد در 70 صفحه ورد قابل ویرایش با فرمت doc
فهرست
چکیده
مقدمه
فصل اول: کلیات
۱-۱- تعریف و تقسیم بندی اشتباه
۱-۱-۱- تعریف اشتباه و تفاوت آن با واژه های مشابه
۱-۱-۱-۱- تعریف اشتباه
۱-۱-۱-۱-۱- تعریف اشتباه در لغت
۱-۱-۱-۱-۲- تعریف اشتباه در اصطلاح حقوقدانان
۱-۱-۱-۲- تفاوت اشتباه با مفاهیم مشابه
۱-۱-۱-۲-۱- تفاوت اشتباه با خطا ۷ ۱-۱-۱-۲-۲- تفاوت اشتباه با جهل
۱-۱-۱-۲-۳- تفاوت اشتباه با سهو
۱-۱-۲- تقسیم بندی اشتباه
۱-۱-۲-۱- تقسیم بندی اشتباه به اعتبار متعلق آن
۱-۱-۲-۱-۱- اشتباه موضوعی
۱-۱-۲-۱-۲- اشتباه حکمی(حقوقی)
۱-۱-۲-۲- تقسیم بندی اشتباه به اعتبار کیفیت تحقق آن در ذهن
۱-۱-۲-۲-۱- شبهه مصداقی ۱۰ ۱-۱-۲-۲-۲- شبهه مفهومی
۱-۱-۲-۳- تقسیم بندی اشتباه به اعتبار میزان تأثیر آن در عمل حقوقی
۱-۱-۲-۳-۱- اشتباه مانع
۱-۱-۲-۳-۲- اشتباه معیوب کننده رضا
۱-۱-۲-۳-۲- اشتباه بی اثر
۱-۲- کیفیت تأثیر اشتباه در موضوع با اراده
۱-۲-۱- تحلیل عناصر اراده
۱-۲-۱-۱- مرحله تصور یا ادراک
۱-۲-۱-۲- تدبر
۱-۲-۱-۳- میل نفس
۱-۲-۱-۴- قصد
۱-۲-۱-۵- قصد و رضا
۱-۲-۱-۶- کدامیک از مراحل اراده تحت اصابت اشتباه قرار می گیرد؟
۱-۲-۲- بررسی اراده باطنی و ظاهری
۱-۲-۲-۱- اراده باطنی و ظاهری در فقه امامیه
۱-۲-۲-۱-۱- دلایل طرفداران اراده باطنی
۱-۲-۲-۲ اراده باطنی و ظاهری در قانون مدنی
۱-۲-۲-۲-۱- بررسی اشتباه در اراده ظاهری
۱-۲-۲-۲-۱-۱- اشتباه در بیان اراده
۱-۲-۲-۲-۱-۲- اشتباه در انتقال اراده
۱-۳- مبنای اشتباه در موضوع مورد معامله
۱-۳-۱- اشتباه ناشی از توهم خود شخص
۱-۳-۲- اشتباه ناشی از تدلیس غیر
۱-۳-۲-۱- مفهوم اشتباه ناشی از تدلیس در موضوع قرارداد
۱-۳-۲-۲- ارکان اشتباه ناشی از تدلیس در موضوع
۱-۳-۲-۲-۱- انجام عملیات (عنصر مادی)
۱-۳-۲-۲-۲- قصد فریب (عنصر معنوی)
۱-۴- تعریف موضوع مورد معامله اقسام و شرایط آن
۱-۴-۱- تعریف موضوع مورد معامله
۱-۴-۱-۱- موضوع مورد معامله در فقه
۱-۴-۱-۲- موضوع مورد معامله در حقوق ایران
۱-۴-۱-۳- نظریات مختلف در رابطه با موضوع مورد معامله
۱-۴-۱-۳-۱- نظریۀ قصد مشترک متعاملین
۱-۴-۱-۳-۲- نظریۀ عرفی بودن
۱-۴-۱-۳-۳- نظریۀ مختلط
۱-۴-۱-۳-۴- نظریۀ هویت موضوع
۱-۴-۲- اقسام و شرایط موضوع مورد معامله
۱-۴-۲-۱- اقسام موضوع مورد معامله
۱-۴-۲-۱-۱- تقسیم مورد معامله از حیث ماهیت
۱-۴-۲-۱-۱-۱- مورد معامله ممکن است عین باشد.
۱-۴-۲-۱-۱-۲- عمل مورد معامله
۱-۴-۲-۱-۱-۳- تحقق تعهد یا سقوط تعهد
۱-۴-۲-۱-۲- تقسیم مورد معامله از جهت وضعیت منطقی (کلی و جزئی بودن)
۱-۴-۲-۱-۳- تقسیم مورد معامله از حیث خصوصیات نوعی و شخصی(مثلی یا قیمی بودن)
۱-۴-۲-۲- شرایط موضوع مورد معامله
۱-۵- تاریخچه اشتباه در معاملات
۱-۵-۱- اشتباه در معاملات در حقوق رم
۱-۵-۱-۱- دیدگاه مشائیون
۱-۵-۱-۲- دیدگاه رواقیون
۱-۵-۲- اشتباه در معاملات در حقوق فرانسه
۱-۵-۳- اشتباه در معاملات در فقه امامیه
۱-۵-۴- اشتباه در معاملات در قانون مدنی ایران
فصل دوم: قلمرو اشتباه در موضوع قرارداد
۲-۱- اشتباه در موضوع
۲-۱-۱- نظریۀ نوعی
نقد نظریۀ
۲-۱-۲- نظریۀ شخصی
نقد نظریۀ
۲-۱-۲- بررسی نظریه شخصی محض
۲-۱-۲-۱- تعارض نظریۀ شخصی با اصل ثبوت در قراردادها
۲-۱-۲-۲- تعارض نظریۀ شخصی با شرایط اساسی صحت قرارداد
۲-۱-۲-۳- تعارض نظریۀ شخصی با اصل تنجیز در قراردادها
۲-۱-۳- نظریۀ مختلط
نقد نظریۀ
۲-۱-۳-۱- حقوق اسلام
۲-۱-۳-۱-۱- اشتباه در اوصاف جوهری موضوع
۲-۱-۳-۱-۱-۱- فقه امامیه
۲-۱-۳-۱-۱-۲- فقه اهل سنت
۲-۱-۳-۱-۲- اشتباه در هویت موضوع
۲-۱-۳-۲- حقوق ایران
۲-۱-۳-۳- حقوق فرانسه
۲-۲- اشتباه در وصف موضوع
۲-۲-۱- اشتباه در وصف کیفی موضوع
۲-۲-۱-۱- اشتباه در وصف مذکور موضوع
۲-۲-۱-۲- اشتباه در وصف ضمنی موضوع(غیر مذکور)
۲-۲-۱-۲-۱- اشتباه در وصف ضمنی عرفی
۲-۲-۱-۲-۱-۱- اشتباه در وصف ضمنی سلامت موضوع
۲-۲-۱-۲-۱-۲- اشتباه در وصف ضمنی تساوی ارزش دو موضوع
۲-۲-۱-۲-۲- اشتباه در وصف ضمنی طرفینی
۲-۲-۲- اشتباه در وصف کمّی موضوع
۲-۳- شرایط تأثیر اشتباه در موضوع قرارداد
۲-۳-۱- اشتباه در علت عمده عقد یا اشتباه اساسی
۲-۳-۲- اشتباه در قلمرو تراضی باشد.
۲-۴- نظریۀ اشتباه مشترک
۲-۴-۱- دلایل پیروان نظریۀ اشتباه مشترک
۲-۴-۱-۱- نظریۀ اشتباه مشترک پشتوانه اصل ثبوت در قراردادهاست
۲-۴-۱-۲- نظریۀ اشتباه مشترک با عدالت همراه است.
۲-۴-۲- دلایل مخالفان نظریۀ اشتباه مشترک
۲-۴-۲-۱- نظریۀ اشتباه مشترک با منطق سازگارنیست.
۲-۴-۲-۲- نظریۀ اشتباه مشترک با عدالت همراه نیست.
۲-۴-۲-۳- نظریۀ اشتباه فردی تعارضی با اصل ثبوت در قراردادها ندارد.
فصل سوم: اشتباه های موجب خیار فسخ
۳-۱- اشتباه های موجب خیار فسخ
۳-۱-۱- مبنای اشتباههای موجب خیار فسخ
۳-۱-۲- توجیه خیار فسخ بر مبنای نظریۀ اشتباه
۳-۲- اشتباه در اوصاف عرفی(فرعی)
فصل چهارم: اثرحقوقی اشتباه در موضوع قرارداد
۴-۱- اثر حقوقی اشتباه در موضوع
۴-۱-۱- اثر حقوقی اشتباه در اوصاف جوهری موضوع در حقوق اسلام و ایران
۴-۱-۱-۱- اثر حقوقی اشتباه در اوصاف جوهری در کل قرارداد
۴-۱-۱-۱-۱- نظر عدم نفوذ
۴-۱-۱-۱-۱-۱- طرح نظر عدم نفوذ
۴-۱-۱-۱-۱-۲- بررسی نظر عدم نفوذ
۴-۱-۱-۱-۲- نظر بطلان
۴-۱-۱-۱-۲-۱- حقوق اسلام
۴-۱-۱-۱-۲-۱-۱- فقه امامیه
۴-۱-۱-۱-۲-۲- دوم حقوق ایران
۴-۱-۱-۲- اثر حقوقی اشتباه در اوصاف جوهری در بعض قرارداد
۴-۱-۱-۲-۱- مقدار موضوع قرارداد کمتر از میزان مقرر است.
۴-۱-۱-۲-۱-۱- اجزای موضوع قرارداد از نظر ارزش مساوی هستند.
۴-۱-۱-۲-۱-۱-۱- دلیل عرفی(بر بطلان بعض)
۴-۱-۱-۲-۱-۱-۲- دلیل اداره عقود از جانب شارع (بر بطلان بعض)
۴-۱-۱-۲-۱-۲- اجزای موضوع قرارداد از نظر ارزش متفاوت هستند.
۴-۱-۱-۲-۲- مقدار موضوع قرارداد بیش تر از میزان مقرر است.
۴-۱-۱-۲-۲-۱- اجزای موضوع قرارداد از نظر ارزش مساوی هستند.
۴-۱-۱-۲-۲-۲- اجزای موضوع قرارداد از نظر ارزش متفاوت هستند.
۴-۲- اثر حقوقی اشتباه در هویت موضوع
۴-۲-۱- حقوق اسلام
۴-۲-۲- حقوق ایران
۴-۲-۳- حقوق فرانسه
۴-۳- نتیجه
منابع و مآخذ
فارسی
عربی
منابع وماخذ
فارسی
۱- آل شیخ ، محمد ، اشتباه در خود موضوع معامله ، قسمت اول ودوم ، ماهنامه دادرسی شماره ۲۵ ، سال پنجم ، ۱۳۸۰٫
۲- امامی ، سید حسن ، حقوق مدنی ، ج ۱و۲ ، چاپ نوزدهم ،کتابفروشی اسلامیه ، تهران ، ۱۳۵۱ ه.ق.
۳- امیری قائم مقامی ، عبدالمجید ،حقوق تعهدات ،ج ۲ ،چاپ دوم ،مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران ،۱۳۵۶ ه.ش .
۴- بجنوردی ، سید محمد ، مجموعه مقالات فقهی و حقوقی و فلسفی و اجتماعی ، چاپ اول ، انتشارات عروج ، تهران ، ۱۳۸۰ ه. ش.
۵- جعفری لنگرودی ،محمد جعفر ، ترمینو لوژی حقوق ، چاپ نهم، گنج دانش ،تهران ، ۱۳۷۷ه.ش.
۶- ــــــــــــــــــــــــــــــــــ: دایره المعارف حقوق مدنی و تجارت (حقوق تعهدات ، عقود ، ایقاعات) ، ج ۱، چاپ اول ، گنج دانش ، تهران ،۱۳۷۷ه.ش.
۷- خسروی ، غلامرضا ، مفردات قرآن ، ج ۱ ، انتشارات مرتضویه ،قم ، بی تا .
۸- دهخدا ،علی اکبر ، لغت نامۀ دهخدا ، ج ۶و۷ ، انتشارات دانشگاه تهران ، سال ۱۳۵۵، ه.ش.
۹- ذهنی تهرانی، سید جواد ، المباحث الفقهیه در شرح روضه البهیه ، کتاب متاجر ، ج ۹و۱۰ ، انتشارات کتابفروشی وجدانی ، ۱۴۰۴ ه.ق.
۱۰- شایگان ، سید علی ، حقوق مدنی ، ج ۱ ،چاپ دوم ، انتشارات طه ، قزوین ،۱۳۷۵ ه.ش.
۱۱- شهیدی ،مهدی ،حقوق مدنی ، تشکیل قراردادها و تعهدات ، ج ۱و۲ ، چاپ دوم ،انتشارات مجد ، تهران ، ۱۳۸۲ه.ش.
۱۲- شیروانی ، علی ، لمعۀ دمشقیه ،ج۱، چاپ بیستم ، انتشارات دارالفکر ،بی جا ، ۱۳۸۲ ه. ش.
۱۳- صفایی ، حسین ، دورۀ مقدماتی حقوق مدنی و تعهدات وقرارداد ها ، ج ۲، مؤسسۀ عالی حسابداری ،تهران ، ۱۳۵۱ ه.ش.
۱۴- ــــــــــــــــــــــــــ: مقالاتی دربارۀ حقوق مدنی و حقوق تطبیقی ، چاپ اول ،نشرالمیزان ، تهران ، ۱۳۷۵ ه.ش.
۱۵- عدل، مصطفی (منصور السلطنه ) ، حقوق مدنی ، بحرالعلوم ، قزوین ،۱۳۷۳ ه.ش .
۱۶- عمید ، حسن ، فرهنگ فارسی عمید ، ج۱ ، چاپ هیجدهم ، مؤسسه انتشارات امیرکبیر تهران ، ۱۳۷۹ه.ش.
۱۷- قریشی ، سید علی اکبر ، قاموس قرآن ،ج۲و۳ ، دارالکتب الاسلامیه ، تهران ، بی تا .
۱۸- کاتوزیان ، ناصر ،دوره حقوق مدنی ، عقودمعین ، تهران شرکت سهامی انتشار با همکاری نشر برنا ، تهران ، ۱۳۷۶ ه.ش .
۱۹- ــــــــــــــــــ: دوره مقدماتی حقوق مدنی ،ج۱و۲ ، شرکت سهامی انتشاربا همکاری نشربرنا ، تهران ، ۱۳۷۷ ه.ش .
۲۰- ـــــــــــــــــ : قواعد عمومی قراردادها ، ج ۱تا ۵ ، شرکت سهامی انتشار با همکاری نشر برنا ، تهران ، ۱۳۷۴ ه.ش.
۲۱- کیهانی ،منصور ،تعهدات در حقوق رم ، ج۱، چاپ تابان ،تهران ،۱۳۴۲ ه.ش.
۲۲- گرجی ، ابوالقاسم ،حقوق جزای عمومی اسلام، مقاله ،نشریۀ شماره ۶ ، مؤسسه مطالعات حقوق اسلامی و تطبیقی.
۲۳- موسوی ،محمد صادق ، مبانی نظری جهل و اشتباه وآثار آن بر اعمال حقوقی ، چاپ اول ، انتشارات امیر کبیر ، ۱۳۸۲، ه.ش.
۲۴- مینا ، محبوبه ،اشتباه در موضوع قرارداد ، پایان نامه کارشناسی ارشد ،تهران ، مدرسۀ عالی شهید مطهری ، ۱۳۷۰ ، ه.ش.
۲۵- نفیسی ، علی اکبر ، فرهنگ فارسی نفیسی ، تهران ، ۱۳۱۸
۲۶- نوین ، پرویز ، حقوق مدنی (۶)، عقود معین (۱) ، چاپ دوم کتابخانۀ گنج دانش ، ۱۳۸۲ ه.ش .
منابع عربی
۱- آخوند خراسانی ، ملا محمد کاظم ، کتاب المکاسب (حاشیه بر مکاسب ) ، مصحّ سید مهدی شمس الدین ، چاپ وزارت ارشاد اسلامی ، ۱۴۰۶ ه.ق .
۲- آملی ، محمد تقی ، المکاسب و بیع ، تقریرات مرحوم میرزای نائینی ، ج۱، قم ، بی تا .
۳- ابوستیت ، حشمت ، نظریه التزام فی القانون المدنی الجدید ، عبد وهبه ،مصر ، بی تا .
۴- انصاری ، شیخ مرتضی ، المکاسب ، با تحقیق و تعلیق سید محمد کلانتر ،چاپ اول ،نشر مرتضی ،نجف اشرف ، ۱۳۹۶ ه.ق.
۵- بجنوردی ، میرزا حسن ، قواعد الفقهیه ، ج ۲و۳ ،چاپ دوم ،مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان ، قم ، ۱۴۱۳ ه.ق.
۶- بحرانی ، شیخ یوسف بن احمد ، حدائق الناظره فی احکام العتره الطاهره ، ج۵، مؤسسه نشر الاسلامی ، قم ،۱۳۶۳ ه.ش .
۷- بهجت بدوی ، دکتر حامی ، نظریه الالتزام ، دارلکتب ،مصر ، ۱۹۳۶ م.
۸- جوهری ، اسماعیل بن جماد ، الصحاح فی اللغه ، دارالکتب دارالعربی ، مصر ، بی تا.
۹- حکیم ،سید محسن طباطبایی ، نهج الفقاهه ، علمیه نجف ، ۱۳۷۱ه.ش.
۱۰-حکیم ، عبدالمجید ، الوسیط فی نظریه العقد ، الاهلیه ،بغداد، ۱۹۶۷ م .
۱۱-حلی ، ابو جعفر حسن بن یوسف بن علی معروف به علامه حلی ، تذکره الفقهاء ، ج ۱ ، چاپ سنگی ، بی جا ، بی تا .
۱۲-ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ: تحریرالاحکام ، چاپ سنگی ، بی جا ، ۱۳۱۴ ، ه.ق
۱۳-ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ: قواعد الاحکام مبحث شروط در فرع ، در مجموعه ینابیع الفقهیه ( سید علی اصغر مروارید )، ج۴ ، فقه الشیعه الدار الاسلامیه ، بیروت ، ۱۴۱۰ ه.ق.
۱۴-رشتی ،حاج میرزا حبیب اله ،اجاره ، چاپ سنگی ، بی جا ، بی تا .
۱۵-رعینی ، ابی عبدالله محمد بن عبدالرحمن معروف به حطاب ، المواهب الجلیل ، شرح مختصر خلیل ، السعاده ، قاهره ، ۱۳۲۹ ه.ق .
۱۶-زرقاء (فقیهان معاصر حنبلی ) ،احمد مصطفی ، المدخل الفقهی العام ، درالفکر ، بیروت ، بی تا .
۱۷-سرخسی ، محمد بن احمد بن سهل ، المبسوط ،ج ۳ ، دارالمعرفه ، بیروت ، ۱۳۹۸ ه. ق.
۱۸-سنهوری ، عبدالرزاق ، مصادر الحق فی الفقه اسلامی ( دراسه مقارنه بالفقه العربی ) ،ج ۲ ، دارلاحیاء التراث العربی ، بیروت لبنان ۱۹۵۴م .
۱۹-ــــــــــــــــــــــ: نظریه العقد ، دارالکتب ، مصر ، ۱۹۳۴ م .
۲۰-ــــــــــــــــــــــ: الوسیط فی شرح المدنی الجدید ،مصادر الالتزام ، ج ۱ ، دارالنشر ، قاهره ،۱۹۸۵ م .
۲۱-سوار ، محمد وحید الدین ، نظریه العامه للالتزام ، ج، ۲، دارالکتب ،مصر ، ۱۳۹۶ ه.ق .
۲۲-سیواسی ، محمد بن عبد الواحد ، فتح القدیر فی شرح الهدایه ، ج ۵ ، بی جا ، بی تا .
۲۳-شیخ طوسی ، ابی جعفر محمد بن الحسن بن علی ، المبسوط فی الفقه الامامیه ،ج۲ چاپ دوم، انتشارات المرتضویه الاحیاء الاثار الجعفریه ، بی جا ، ۱۳۷۸ ه.ق .
۲۴-ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ: خلاف ، ج۲ ، مؤسسه نشر اسلامی ، طبعه الاولی ، بی جا ، ۱۴۱۶ ه.ق .
۲۵-شهید ثانی ، زین الدین بن نورالدین ، الجبعی العاملی ، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه ، ج۳، دارالعالم الاسلامی ، بیروت ، ۱۳۸۸ ه.ق.
۲۶-ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ: مسالک الافهام فی شرح شرایع الاسلام ، ج ۱ ، چاپ سنگی ،بی جا ، ۱۲۸۳ ه.ق.
۲۷-طباطبایی ، یزدی ، محمد کاظم ،حاشیه بر مکاسب ، ج ۱ و۲ ، چاپ سنگی ، دارالعلم ، قم ، ۱۳۷۸ ه. ق.
۲۸-ـــــــــــــــــــــــــــــــــ: سؤال و جواب ،منشورات الاعلمی ،بیروت ، ۱۴۰۹ ه.ق
۲۹-طریحی ، شیخ فخرالدین ،مجمع البحرین ، ج ۱ ، مکتب المرتضویه ، تهران ۱۳۶۴٫
۳۰-عاملی ، محمد بن جمال الدین مکی معروف به شهید اول، اللمعه الدمشقیه ، دارالناصر ،قم ، ۱۴۰۹ ه. ق.
۳۱-عاملی ، سید محمد جواد ،مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلامه،ج۴،آل البیت،بیروت ۱۳۳۷ه.ق.
۳۲-کاسانی ، ابوبکرمعروف به سلطان العلماء ، البدایع الصنائع فی ترتیب الشرایع ، ج۵ دارالکتب العربی ، مصر ، ۱۹۷۴ م .
۳۳-کاشف الغطاء ، سید جعفر ،تحریرالمجله ، ج ۱و۲ ، مکتبه النجاح (تهران) و مکتبه فیروز آبادی (قم ) ، بی تا
۳۴-محقق ثانی یا کرکی ، شیخ ابوالحسن علی بن الحسین بن عبدالعالی، جامع المقاصد فی شرح القواعد ، چاپ سنگی ، آل البیت الاحیاء التراث العربی ، بی تا .
۳۵-محقق حلی ، ابوالقاسم نجم الدین جعفر بن حسن معروف به محقق حلی ، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام ،چاپ دوم ، استقلال تهران ،۱۴۰۹ ه. ق.
۳۶-موسوی خمینی ، روح الله ، البیع ، تقریر محمد حسن قدیری ، ج ۵ ،چاپ اول ،مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ، بی جا ، ۱۳۷۶٫
۳۷-ــــــــــــــــــــــــــ: البیع ،ج۲، چاپ سوم ، اسماعیلیان ، قم ، ۱۳۶۸ ه. ش.
۳۸-موسوی خویی ، سید ابوالقاسم ، مصباح الفقاهه فی المعاملات ،ج ۳و۵و۷، انتشارات دارالهادی، بی جا ، ۱۴۱۲ ه.ق.
۳۹-نائینی ، میرزا حسین ، منیه الطالب ، نوشتۀ شیخ موسی خوانساری شرح بر مکاسب ، ج ۱و۲ چاپ سنگی ، چاپخانه حیدری ، ۱۳۷۳ ه.ق.
۴۰-نجفی؛ محمد حسن معروف به صاحب جواهر ،جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، ج ۳و۵و۱۴و۲۲و۲۳ ، چاپ ششم ، دارالحیاء التراث العربی ، بیروت ، ۱۹۸۱ م .
۴۱-نقیب ، دکتر عاطف ، نظریه العقد ، عویرات ، بیروت ، ۱۹۸۸٫
۱-۱- تعریف و تقسیم بندی اشتباه
۱-۱-۱- تعریف اشتباه و تفاوت آن با واژه های مشابه :
۱-۱-۱-۱- تعریف اشتباه :
۱-۱-۱-۱-۱- تعریف اشتباه در لغت :
در اصطلاح لغوی ، اشتباه از «شبه» به معنای مانند شدن یا چیزی را به جای چیز دیگر گرفتن[۱] و یا کاری را به غلط انجام دادن است.
۱-۱-۱-۱-۲- تعریف اشتباه در اصطلاح علم حقوق دانان :
در اصطلاح حقوق دانان اشتباه عبارت است از تصور خلاف واقع از امری به طوری که آنچه را واقعی می پندارد غیر واقعی است و آنچه غیر واقعی است، حقیقت می پندارد.[۲]
۱- یکی از حقوقدانان فرانسوی در تعریف اشتباه این چنین بیان کرده است : اشتباه ، نمایش نادرست حقیقت است .[۳]
۲- یکی از فقهاءی امامیه در تعریف اشتباه این چنین بیان کرده است : اشتباه عبارتست از مطابق نبودن اراده ظاهری با اراده باطنی.[۴]
۳- یکی از فقهاءی اهل سنت در تعریف اشتباه این چنین بیان کرده است : در اشتباه، انگیزه و دافعی که موجب قبول تعهد طرف به اشتباه افتاده شده با آنچه که در خارج است ، متفاوت است.[۵]
۱-۱-۱-۲- تفاوت اشتباه با مفاهیم مشابه :
۱-۱-۱-۲-۱- تفاوت اشتباه با خطا :
خطا در لغت به معنای نادرست،[۶] گناه غیر عمد[۷] واشتباه[۸] آمده است.
خطا در صورتی که مقابل عمد باشد ، عبارتست از وصف عملی که فاعل آن دارای قوه تمییز بوده و به علت غفلت یا نسیان یا جهل و بی مبالاتی و عدم احتیاط عملی را بر خلاف موازین اخلاق (خطای اخلاقی) یا قانون، مرتکب می شود.
فاعل عمل خطائی بر عکس فاعل عمل عمدی قصد نتیجه ندارد.[۹]
پس بنابر آنچه گفته شد خطا دارایی معنایی اعم از اشتباه است. و خطا محصول اشتباه است و یکی از علتهای خطا، اشتباه می باشد.
