مقاله شیخ ابوعلی سینا
مقاله شیخ ابوعلی سینا
|
| دسته بندی | پژوهش |
| فرمت فایل | doc |
| حجم فایل | 12 کیلو بایت |
| تعداد صفحات فایل | 24 |
مقاله شیخ ابوعلی سینا
فهرست:
نگاهی بر نظریة علم النفس ابن سینا
معانی باطنی اعمال
حیات جاویدان خرد
کلامی از شیخ الرئیس باب قوای باطنی قوة خیال و نفوس
دلیل مغایرت خیال با حس مشترک
سخنی در تجرّد نفس ناطقه
.....................................................................................
بخشهایی از متن:
نگاهی بر نظریه علم النفس ابن سینا
ابن‌سینا علم‌النفس را به عنوان شاخه‌ای از طبیعیات ، حکمت طبیعی مورد بررسی قرار می‌دهد و عمدتاً در شرح و توصیف قوای نفس به آن می‌پردازد. برعکس او ، ملاصدرا ، علم‌النفس را شعبه‌ای از الهیات می‌داند و تا حد زیادی به نحوی بی‌سابقه در فلسفه اسلامی با مسأله حدوث نفس ، تکامل آن ، نشئات پس از موت و کمال غایی آن برخورد می‌کند.
معانی باطنی اعمال
وجوهی که حکمت متعالیه را از علوم دینی و کلام متمایز می‌کند از همه روشن‌تر و آشکارتر است. موضع حکمت متعالیه در قبال علوم دینی موضع پذیرش کامل و تأکید مجدد بر تعالیم مأخوذ از آن است ، اما همواره سعی می‌کند تا معانی باطنی آنها را برملا کند. به عنوان مثال ، ملاصدرا در تفاسیر قرآنی خود که سهم عمده‌ای در حکمت متعالیه دارند ، بر اصولی که مفسران پیش از او در تفسیر داشته‌اند مجدداً تصریح و تأکید می‌کند و در ضمن مشرب باطنی و تأویلی می‌کند و همچنین مشرب باطنی و تأویلی خود را نیز بر آن می‌افزاید. گر چه ملاصدرا در زمینه فقه و احکام الهی (شرع) تألیف مستقلی ندارد اما در موارد عدیده ، همواره می‌کوشد تا معانی باطنی این احکام را بر ملا سازد. این امر به ویژه در مورد عبادات و مناسک مصداق دارد. ملاصدرا و پس از او بسیاری از شاگردان بلا واسطه و مع‌الواسطه‌اش ، از ملا محسن فیض کاشانی و قاضی سعید قمی گرفته تا حاج ملاهادی سبزواری ، می‌کوشند تا معانی باطنی اعمال و احکام و فرایض عبادی روزانه را تحت عنوانی که به «اسرار‌العبادات» معروف است تبیین نمایند. یکی از وجوه افتراق حکمت متعالیه در مقایسه با مشرب‌های فلسفه اسلامی پیش از آن - و در این مورد خاص ، تصوف - این است که به معانی باطنی اعمال و افعال عبادی اسلامی و جزئیات آنها می‌پردازد ، در حالی که فیلسوفان اسلامی پیشین ، نظیر ابن‌سینا ، به معنای عبادات به شکل عام تری عنایت داشتند.
در مورد علم کلام ، ملاصدرا و همه اتباع او با آن که در این علم خبرگی دارند ، با شیوه‌ها و روش‌های موجود در آن به مخالفت برخاستند. حکمت متعالیه تمامی مسایلی را که کلام بدان‌ها می‌پردازد زیر چتر خود می‌گیرد و از این جهت به کلام می‌ماند؛ این در حالی است که فیلسوفان مسلمان متقدم بر صدرا اصلاً به برخی از مسایل دینی و الاهیاتی مربوط به کلام نپرداختند.
...
مبداء اول تحریکات
خواجة طوسی در شرح فصل چهاردهم نمط ششم اشاراتِ شیخ رئیس گوید: قوة خیال
در انسان مبداءِ اول تحریک بدن اوست (القوة الخیالیّه فی الانسان هى
المبداء الاول لتحریک بدنه) این سخن از آن جهت است که قوة خیال به بدن
نزدیک‌تر از قوة عاقله است. زیرا قوة عاقله تجرد تام دارد و قوة خیال تجرد
برزخی که خیال برزخ بین طبیعتِ بدن و قوة عاقله است و به همین علّت، مقام
عقل ارفع و اشمخ از خیال است. پس آنچه را که عاقله اندیشیده در قوة خیال
تمثّل می‌یابد، یعنی صورتی به وزان آنچه اندیشیده در این کارخانة صورتگریِ
انسان به نام خیال بر سبیل محاکات منتقش می‌شود و این صور منتقشه موجب
انفعال بدن و حرکت او می‌گردد. لذا به این مناسبت قوة عاقله مبداء ثانی و
قوة خیال مبداء اول حرکات بدن است. چنان که در اطفال که هنوز به مرحلة عقل
نرسیده‌اند به خوبی مشهود و معلوم است که مبداء اول تحریک بدن آنان قوة
خیال و خواسته‌های خیالی است. همین قوة خیال مبداء اول تحریک بدن حیوانات
نیز هست با این تفاوت که افعال و آثار آنها مبداء عقلی ندارد.
سخنی در تجرّد نفس ناطقه
گفتیم که شیخ رئیس بوعلی سینا در شفا به روال عادی مشّاء پیش رفته و
قائل به جسمانیت ادراکِ حسی و خیالی و وهمانی شده است، اما در «مباحثات»
تصریح بر تجرد خیال نموده و در «اشارات و تنبیهات» چند دلیل بر تجرّد خیالی
و عقلی نفس اقامه فرموده است.
معنی تجرّد این است که موجود مجرد ورای
این عالم مادّی طبیعی است و به عبارت دیگر جسمانی نیست. و معنی تجرد خیالی
برزخی این است که موجود مجرد خیالی عاری و برهنه از ماده است اما متصف به
احکام ماده چون شکل و اندازه است و معنی تجرد عقلی این است که موجود مجرد
عقلی هم عاری از ماده است و هم عاری از احکام ماده.
حضرت استاد علامه
حسن‌زادة آملی روحی‌فداه در کتاب قیّم «الحجج البالغه على تجرد النفس
الناطقه» ادلة تجرد نفس ناطقه را در قالب چهار بابِ تجرد اطلاقی و تجرد
برزخی و تجرد عقلی و فوق تجرد عقلی به لسان تازی بیان نمودند و نیز در دفتر
والا گهرِ جاودان به نام «گنجینه گوهر روان» با عباراتی گویا و شیوا و رسا
هر یک از آنها را به زبان پارسی، شیرین و دلنشین بیان نمودند که این هر دو
کتاب مایة رستگاری و شادکامی جاودانی هر دانش‌پژوه هوشیار است.
